5 dingen die je moet weten over

1. Zweedse grootmeester

Winnaar van vier Oscars, vaste waarde op de favorietenlijsten van elke rechtgeaarde cinefiel en in de director’s cut (312 minuten) een van de langste films ooit gereleased – Fanny en Alexander is het allemaal, maar in de eerste plaats vooral de bekroning van een van de meest indrukwekkende en veelzijdige œuvres van de 20ste eeuw. Ingmar Bergman (1918 – 2007) realiseerde bijna 60 films voor cinema en tv, 172 theaterproducties (waaronder ook enkele opera’s) en zo’n 300 manuscripten, vaak van uitzonderlijke literaire kwaliteit. In elk medium peilde hij onverschrokken de psychologische dieptes van zijn personages, die vaak – net als hun auteur – worstelen met hun existentiële vragen, intermenselijke relaties en meedogenloze zelfbewustzijn.

De bijwijlen sombere introspectie van gevierde films als Het zevende zegel, Persona of Geschreeuw en Gefluister maakt in Fanny en Alexander plaats voor iets anders. “Ik wil eindelijk eens de vreugde kunnen weergeven die ik ondanks alles in me draag en die ik in mijn werk zo zelden en zo weinig aandacht heb gegeven,” zo tekent Bergman vooraf op. “Daadkracht, besluitvaardigheid, vitaliteit en vriendelijkheid: ja, die te kunnen uitdrukken zou voor één keer geen slecht idee zijn.” Bergman bewees zijn eigen gelijk met een film die in veel opzichten al zijn voorgaande zou overtreffen.

Fanny en Alexander is het coming-of-age-verhaal van de jonge Alexander Ekdahl en zijn zusje Fanny, die opgroeien in de warme schoot van een grootburgerlijke theaterfamilie aan het begin van de 20ste eeuw. Van bij de openingsscènes – een kerstfeest dat bij elke Zweed in het geheugen gegrift staat – trekt hij met weelderige decors en kostuums, kleurrijke shots en onvergetelijke acteerprestaties alle registers open. Het maakt het contrast met wat volgt des te harder. Want wanneer hun vader Oscar onverwacht overlijdt tijdens een opvoering van Hamlet volgen de kinderen hun moeder Emilie niet lang daarna naar de koude, van liefde verstoken wereld van haar nieuwe man, de autoritaire bisschop Edvard Vergérus. Die is erop gebrand om hen te disciplineren en Alexanders levendige fantasieën uit te drijven, desnoods met geweld...

2. Van het grote doek naar het operapodium

Jaren voor de opnames van de film kon Ingmar Bergman Jr., een van de negen kinderen van de cineast, al kennismaken met de Ekdahls. Toen hij in de zomer van 1979 de vakantie doorbracht in een van zijn vaders huizen op het eiland Fårö, kreeg hij onverwacht de eerste gedrukte versie te lezen van het script van Fanny en Alexander. Gedurende een onvergetelijke week bracht hij de ochtenden door met de lectuur ervan om tegen lunchtijd zijn indrukken te bespreken met Ingmar senior. De muzikaliteit van de tekst viel hem meteen op, en ook op dramatisch, filosofisch en theatraal vlak bevat de tekst alles wat een componist in een libretto maar kan hopen te vinden. Toch zou het idee van een operabewerking pas decennia later concrete vorm aannemen, nadat hij door de Zweedse componist Mikael Karlsson werd voorgesteld aan een van de meest prominente librettisten van vandaag: Royce Vavrek. Ervan overtuigd dat zijn vader het operaproject Fanny and Alexander zou hebben omarmd, gaf hij het team niet alleen zijn vertrouwen maar ook onbeperkte toegang tot diens originele script, werkboeken en aantekeningen, sommige nog onuitgegeven.

Met Ivo Van Hove kan deze creatie rekenen op een regisseur die intiem vertrouwd is met het œuvre van Bergman, getuige zijn toneelbewerkingen van Scènes uit een huwelijk (2005), Kreten en gefluister (2009) en de diptiek Na de repetitie / Persona (2012). En net als de filmmaker herkent hij in de vertelstof van Fanny and Alexander de mogelijkheden en zelfs de noodzaak voor een nieuwe esthetische benadering, die hij uitwerkt met zijn vaste scenograaf Jan Versweyveld en kostuumontwerper An D’Huys : “Voor elke film vond Bergman een nieuwe vertelstijl die aansloot bij dat specifieke verhaal. Het is een oefening die ook mijn team en ik bij elke voorstelling maken: wat je gaat vertellen is één ding, hoe je dat gaat doen, een ander. Voor mij staat in deze opera Alexanders volwassenwording centraal. Van de traditionele kersttafel tot het theater van zijn vader, van het ascetische milieu van de bisschop tot het magische universum van de joodse familievriend Isak: de jongen beleeft een ontdekkingstocht langs verschillende, in elkaar overlopende werelden, waarbij hij leert om zijn eigen keuzes te maken.”

3. Een immersieve klankervaring

Hoe zet je een opulente, maar bijwijlen ook extreem serene film als Fanny en Alexander om in een operapartituur? Componist Mikael Karlsson vond het antwoord in een combinatie van authentieke operastemmen, symfonisch orkest en technologisch surplus. Zijn orkestraties, straks gedirigeerd door Ariane Matiakh, zijn verrijkt met geavanceerde elektronische soundscapes die in de opera nog maar zelden zijn toegepast. Via boxen op de parterre, de balkons en zelfs in de koepel werkt hij samen met het Team Geluid en Audiovisuals van de Munt een immersief surround sound-systeem uit dat het publiek meezuigt in de belevenissen van Alexander. “Dat systeem zorgt niet alleen voor een unieke 360° theaterervaring. De lage trillingen, veroorzaakt door stevige subwoofers, brengen je hele lichaam ook letterlijk in vervoering. De zangers, subtiel versterkt om de delicate balans niet te verstoren, kunnen zich bovendien een veel intiemere vertelstijl permitteren dan in een klassieke opera het geval is. Je wordt als toeschouwer gevoeliger voor de emoties die op het podium worden getoond, en stilletjesaan maak je er als het ware deel van uit”, legt Karlsson uit.

4. Sterrencast

Het is dat het Zweeds amper beleefdheidsvormen heeft, of we hadden er ons voor deze productie in moeten uitputten. De cast van Fanny and Alexander is er een om ‘u’ tegen zeggen. Onder de solisten vinden we met Peter Tantsits (Oscar) en Sasha Cooke (Emilie) niet alleen enkele van de grootste talenten van de nieuwe generatie, maar daarnaast ook twee absolute monstres sacrés. Zo wordt de rol van de bisschop Edvard Vergérus vertolkt door niemand minder dan Thomas Hampson. Meer dan tachtig rollen en honderd opnames heeft de meest gevierde Amerikaanse bariton van deze eeuw op zijn teller, en een veelvoud aan live performances die krassen hebben nagelaten op het hart van duizenden toeschouwers wereldwijd. Nu maakt hij eindelijk ook zijn operadebuut in de Munt. Hij vormt in deze productie een diabolisch duo met een zangeres die evenmin een intro behoeft. Anne Sofie von Otter – mezzosopraan, rusteloze muzikale avonturier, levende legende – kon als Zweedse uiteraard niet ontbreken in deze opera en neemt de gedaante aan van de strenge dienstmeid Justina. De titelrollen van Fanny en Alexander zijn weggelegd voor aanstormend talent uit onze Kinder- en Jeugdkoren: Sarah Dewez, Lucie Penninck en Jay Weiner.

5. Meer Bergman in Brussel!

Wie zich parallel aan Fanny and Alexander verder wil verdiepen in Bergmans œuvre, hoeft deze herfst onze hoofdstad niet uit. Zijn genre-overschrijdend kunstenaarschap achterna, slaan verschillende Brusselse cultuurhuizen en cinema’s de handen in elkaar voor een heuze Ingmar Bergman-cyclus. Zo kan je vanaf 21 november Ivo Van Hoves diptiek Na de repetitie / Persona ontdekken in het Théâtre National Wallonie-Bruxelles en zak je op 7 december in Cinema Galeries heerlijk weg bij de vertoning van Fanny och Alexander. Ook Cinéma Palace en het RITCS pakken uit met Bergman-films, waarvan eentje persoonlijk ingeleid wordt door Ingmar Bergman jr. Ontdek het volledige aanbod hier!