There will be Fate

Het zijn vragen die we in het seizoen 2023-24 willen belichten, en die we meteen ook doortrekken naar 2024-25. Een rechtstreekse thematische lijn naar de epische Ring-cyclus van Richard Wagner die de komende twee jaren overspant, zet ons aan om de traditionele seizoenswerking te doorbreken en naar het grotere geheel te kijken.

Met de slogan There will be fate willen we echter ook een tegenreactie uitlokken. Want zijn we als mensen echt gedoemd om ons door het lot te laten leiden? Kunnen we niet rebelleren tegen die voorbestemming en ons eigen verhaal schrijven? Hebben we als individuen niet de kracht om daartegen in te gaan? In die zin interpreteer ik ons seizoenscredo ook als een pleidooi voor het possibilisme. Die twee gedachten – het ‘goddelijke’ fatum en onze ‘menselijke’ agens – houden elkaar als een yin en yang in evenwicht, in nauwelijks vier woorden: There will be fate.

Dat tweeledige denken weeft zich vanzelfsprekend als een rode draad door onze programmering. Als een van de eerste cultuurhuizen ooit integreerden we artificiële intelligentie in het ontwerp van deze brochure en in het concept van onze presentatie. AI-software kan zelf teksten schrijven of beelden creëren, op basis van een menselijk verzoek. Onze seizoensiconografie komt uit de koker van een dergelijke tool en ook in dit voorwoord reageer ikzelf op schrijfsels van ChatGPT (Generative Pre-trained Transformer), een AI-taalmodel dat zichzelf in de volgende woorden definieert:

‘“Ik ben een taaltool die gebruikers moet helpen door mensachtige tekst te genereren op basis van de aanwijzingen die mij worden gegeven. Ik ben getraind op een grote dataset van tekst van het internet en andere bronnen, dus ik heb een brede kennisbasis waaruit ik kan putten om antwoorden te genereren op vragen van gebruikers”.

Het zijn applicaties die vragen oproepen. Want wie is er in dit proces de denker? Wie is er creatief bezig? Wie schept en wie bepaalt? Het is fascinerend en tegelijkertijd uiterst beangstigend om te zien hoe we in een bepaalde denkrichting worden geduwd. Los van de schier oneindige mogelijkheden van dit systeem moeten we ons afvragen hoe allesbepalend technologie kan zijn. Ik lees in dit AI-vraagstuk dan ook een mooie vertaling van onze seizoensfilosofie.

There will be fate wordt op die manier een adagium dat ons tevens aanzet te reflecteren over de werking van een creatiehuis als de Munt. Want als theater blijft het onze opdracht om dat motto creatief te interpreteren. Dat we aan die taak allerminst verzaken, hopen we te bewijzen met een nieuwe productie van Der Ring des Nibelungen, gespreid over twee seizoenen.

‘“Der Ring is een cyclus van vier epische muziekdrama’s van de Duitse componist Richard Wagner, gebaseerd op de Noorse mythologie en het Duitse epische gedicht Nibelungenlied. De vier opera’s waaruit de cyclus bestaat zijn Das Rheingold, Die Walküre, Siegfried en Götterdämmerung. De opera’s vertellen het verhaal van de strijd om een magische ring die de eigenaar ervan enorme macht en rijkdom verschaft, en de tragische gevolgen van de zoektocht ernaar.”

Dat klinkt kort en bondig, maar de intrige is zoveel rijker. Wagners Ring stelt een wereldbeeld in vraag. Toen en vandaag. Hij verhaalt over een complexe interactie tussen goden en mensen. Een duel tussen allesbepalende machthebbers gehecht aan vastgeroeste structuren en (semi)stervelingen die uit instinctieve rebellie of ambitie deze machthebbers uitdagen. Zo is Der Ring des Nibelungen het ideale uithangbord voor onze (dubbele) seizoensthematiek. Samen met muziekdirecteur Alain Altinoglu en visionair kunstenaar Romeo Castellucci gaan we de uitdaging aan om deze overweldigende cyclus een pakkende interpretatie te geven.

Ook in Cassandra, een opdrachtwerk van de Munt aan zijn vroegere intendant Bernard Foccroulle, zit de seizoensthematiek duidelijk vervat.

‘“In de Griekse mythologie was Cassandra een Trojaanse prinses die de gave had om de toekomst te zien en gebeurtenissen te voorspellen. Ze werd echter vervloekt door de god Apollo, die ervoor zorgde dat niemand haar voorspellingen zou geloven. Ondanks haar pogingen om anderen te waarschuwen, werden haar voorspellingen altijd terzijde geschoven.”

Deze opera, op een libretto van Matthew Jocelyn, confronteert de ‘voorbestemde’ Cassandra uit de mythologie met haar alter ego, de hedendaagse, ‘vrije’ Sandra. Zij is een klimaatactiviste die evenmin gehoord wordt, maar die weigert zich daarbij neer te leggen, die steeds opnieuw haar stem zal laten horen, tot haar boodschap doordringt. Met Cassandra wensen we een lyrische stem te laten meeklinken in het ecologische debat en uiting te geven aan onze eigen groene ambities. Deze productie, gedirigeerd door Kazushi Ono en geregisseerd door Marie-Eve Signeyrole, werd geconcipieerd in overleg met jongeren van de Youth for Climate-beweging en wordt een volgende artistieke etappe in ons onderzoek naar een klimaatvriendelijkere manier van produceren.

In het seizoen 2023-24 zetten we ook onze serie remix-projecten verder. Na innovatieve montages van werk van Wolfgang Amadeus Mozart en Gaetano Donizetti is het de beurt aan een andere grootmeester: Giuseppe Verdi. Nostalgia e Rivoluzione put materiaal uit zijn eerste werken, de opera’s die hij schreef in zijn zogenaamde anni di galera.

‘“Verdi werd geconfronteerd met vele uitdagingen en obstakels in zijn carrière als operacomponist, en zijn eerste jaren werden gekenmerkt door een reeks tegenslagen en moeilijkheden. Hij werd geconfronteerd met financiële problemen, negatieve kritieken en censuur van de autoriteiten, wat het voor hem moeilijk maakte om zijn werken uitgevoerd en erkend te krijgen.”

Ondertussen weten we gelukkig beter, Verdi’s vroege werk is absoluut het (her)ontdekken waard. Wij distilleren er een ‘best of’-voorstelling uit met grootse koren, briljante aria’s en magistrale finales, die, gespreid over twee avonden, het verhaal van een groep vrienden vertelt: revolutionairen die in hun jeugd opkwamen voor progressieve idealen, maar die in de loop van hun leven, zonder het te beseffen, naar het behoudsgezinde kamp zijn vergleden – net als Verdi die aanvankelijk best rebels was, maar op het einde van zijn leven als een veel conservatiever figuur bekend stond. Het wordt een reflectie over de al te menselijke dichotomie ‘progressief vs reactionair’. Het scenario, uitgewerkt door dramaturg en regisseur Krystian Lada, observeert met mededogen de menselijke neiging om de idealen bij te stellen en vast te houden aan verworvenheden.

Als seizoensafsluiter brengen we u een nieuwe productie van Puccini’s Turandot. Volgens ChatGPT staat die opera:

‘“bekend om zijn grootse en dramatische partituur, die enkele van Puccini’s beroemdste en meest memorabele melodieën bevat, zoals ‘Nessun Dorma’ en ‘In questa reggia’. Wat Turandot bijzonder maakt is de exotische en uitheemse setting, die geïnspireerd is op Chinese legenden en folklore. De opera bevat een verscheidenheid aan kleurrijke personages en spannende plotwendingen. Turandot is een klassiek voorbeeld van Italiaanse opera op zijn grootst en meest dramatisch, en het blijft een populair en blijvend werk in het operarepertoire.”

Opnieuw een correcte samenvatting ... als je een traditionele lezing van het werk aanhangt. Volledig in lijn met onze seizoensfilosofie willen we deze vooringenomenheid bevragen. Moeten we blindelings volgen wat de traditie zegt? Ik pleit resoluut voor het tegendeel. Als mens moeten we vooruit kijken, creatief durven zijn en de traditie in vraag stellen. In dat opzicht is het best ironisch dat dit hypermoderne computerprogramma een uitgesproken traditionele visie propageert. In de nieuwe Turandot-productie van Christophe Coppens en gedirigeerd door Kazushi Ono, durven we een aantal sine qua nons op zijn kop te zetten. Turandot is niet enkel een sprookjesachtige ijsprinses, maar vooral een diepmenselijk personage. Een vrouw die door haar eigen verleden voorbestemd is om nooit lief te hebben, maar die toch verbinding tracht te vinden, al blijft de vraag of ze daarin kan slagen ...

Het mag duidelijk zijn dat het There will be fate-idee zich in heel wat van onze voorstellingen manifesteert. Toch mag een slogan geen dogma worden. Soms volstaat het een opera te laten schitteren in zijn feeërieke glorie. Daarom hernemen we dit seizoen Het sprookje van tsaar Saltan. Dmitri Tcherniakov ging in 2019 aan de slag met Rimski-Korsakovs toverachtige verhaal, het werd een overrompelend succes. De cartooneske animaties, de kleurrijke kostuums en decors; tegelijkertijd het onderliggende verhaal van een jongeman met autisme die zijn plaats in de realiteit niet vindt, die niet in het reine kan komen met de scheiding van zijn ouders. Onze zalen zaten afgeladen vol. Een International Opera Award voor ‘Beste nieuwe productie’ was de welverdiende bekroning van al dat werk. By popular demand brengen we deze productie, die eerder te gast was in de Opéra national du Rhin en die ook in het Teatro Real van Madrid op de planning staat, opnieuw op de bühne.

Andrea Breths productie van The Turn of the Screw is in veel opzichten de tegenpool daarvan. Het scènebeeld is ontdaan van alle kleur, somber en ingetogen; Brittens muziek is niet exuberant maar net meesterlijk uitgepuurd. In 2021 konden we omwille van de coronapandemie dit werk enkel online presenteren. Nu krijgen zowel wij als u een herkansing. The Turn of the Screw en Het sprookje van tsaar Saltan zijn beide opera’s die vanuit fantasierijke verhalen filosoferen over het leven. Die een droomwereld (of nachtmerrie) gebruiken om naar het psychologische hart van ons wezen te peilen. Die het belang van de verbeelding, en daarmee ook het belang van opera duidelijk maken.

Een nachtmerrie was ook het parcours van de jonge Ali Abdi Omar, het hoofdpersonage in de wereldcreatie van Ali. Deze Somalische jongeman ontsnapte aan de terreur in zijn thuisland via de dodelijke migratieroute van de Hoorn van Afrika naar het hart van Europa, Brussel. Regisseur Ricard Soler Mallol, gekend voor zijn interculturele en interdisciplinaire aanpak, en multimedia-artiest Grey Filastine verwerkten Ali’s tocht tot een relevant operaproject dat de Munt in wereldpremière brengt in het kader van het European network of opera academies (enoa).

Het mag duidelijk zijn dat er u dus een rijkelijk opera-aanbod te wachten staat. Evenzo blijven we daarnaast inzetten op de andere pijlers van ons huis. In het bijzonder willen we There will be fate in onze Vocalissimo-reeks doortrekken. We kozen ervoor om de traditionele contouren van het recital in vraag te stellen en puzzelden een programma ineen waarin we de geijkte formule ‘zanger + pianist’ loslaten. Naast recitals in hun meest pure vorm breken we uit de muren van onze schouwburg en presenteren we geënsceneerde liedavonden.

Met muziekdirecteur Alain Altinoglu stippelden we een concertkalender uit met ijzeren repertoirekleppers naast spannende ontdekkingen. Samen met onze federale cultuurpartners Bozar en Belgian National Orchestra presenteren we, parallel aan Wagners Der Ring des Nibelungen en gespreid over de volgende twee seizoenen, een focus op het symfonische oeuvre van Mahler. Tijdens onze wekelijkse Concertini brengen onze orkestleden kamermuziek van de componisten die het opera- en concertprogramma sieren.

Onze dansprogrammering staat in het teken van de Troika-samenwerking met onze communautaire partners Théâtre National Wallonie-Bruxelles en de Koninklijke Vlaamse Schouwburg. Voor het vierde seizoen op rij bundelen de drie productiehuizen in Brussel de krachten voor een caleidoscopisch dans- en theateraanbod met een aantal vaste waarden en veel nieuw en jong talent.

We staan voor een bijzonder jaar, voor bijzondere jaren zelfs. Met There will be fate als leidraad en beweegreden pakken we de zaken op onze eigen manier aan: we doorbreken het ritme van de traditionele cultuurkalender die loopt van september tot juni, we durven oog in oog te staan met traditie, vooroordelen en voorbestemming.

‘“Nu we voor een nieuw seizoen staan, is het belangrijk om de blijvende kracht van het lot en de manieren waarop het ons leven blijft vormen en beïnvloeden niet te vergeten. Maar het is duidelijk dat de kunsten de macht hebben om traditionele opvattingen over het lot en de bestemming in twijfel te trekken. Van de tot nadenken stemmende verhaallijnen die ons deden reflecteren over de rol van de vrije wil bij het vormgeven van ons leven, tot de ontroerende voorstellingen die onze ziel raakten: de kunsten hebben het vermogen ons te inspireren en te ontroeren op een manier die zich niet laat verklaren.”

Dus ja: There will be fate, maar vooral: Let’s promote possibilism!

Peter de Caluwe
(Algemeen en artistiek directeur)
en ChatGPT