Elizabeth in spiegelbeeld

Operatie London Bridge. De term doet denken aan een vergeten James Bondfilm of een obscure spionageroman, maar het is de codenaam voor alle acties die in werking treden op 8 september 2022, de dag waarop koningin Elizabeth II van Engeland overlijdt en er een einde komt aan de langste vrouwelijke regeerperiode ooit. Onmiddellijk nadat Buckingham Palace de dood van Hare Majesteit heeft aangekondigd, onderbreken alle media hun programma’s en zenden specials uit.

In het Verenigd Koninkrijk wordt een periode van tien dagen van nationale rouw afgekondigd. De kist van de koningin, opgesteld in Westminster Hall, wordt bezocht door 250.000 burgers. Ze vormen een rij van zestien kilometer, waarin het soms meer dan een dag wachten is. Op 19 september 2022 wordt een staatsbegrafenis gehouden, met 2000 gasten, waaronder 500 hoogwaardigheidsbekleders die 168 landen vertegenwoordigden (87% van de leden van de Verenigde Naties). Meer dan een miljoen mensen verzamelen in de straten van Londen en honderden miljoenen anderen zitten aan hun tv-scherm gekluisterd.

Die hernieuwde media-aandacht voor de Windsors houdt aan met het verschijnen van Spare, de controversiële memoires van prins Harry. Alleen al in het VK, de VS en Canada zijn er in één week tijd meer dan twee miljoen exemplaren van verkocht. Het is slechts de nieuwste bestendiging van een fascinatie die al eeuwenlang uitgaat van de Britse kroon. Vooral de drie grote, iconische Engelse vorstinnen Elizabeth I, Victoria en Elizabeth II spreken vandaag nog steeds tot ieders verbeelding. Hoewel hun regeerperiodes veel overeenkomsten vertonen, zijn vooral de levenstrajecten van de twee Elizabeths opvallend gelijklopend.

Biografische toevalligheden

Ze hebben een andere afstamming, lijken fysiek niet op elkaar en leefden in heel verschillende tijden. En toch delen Elizabeth I en Elizabeth II van Engeland zoveel meer dan een voornaam. Sommige biografische details onthullen opvallende overeenkomsten tussen de twee vrouwen.

Een eerste opmerkelijk toeval: allebei kwamen ze aan de macht toen ze amper 25 jaar oud waren, allebei leken ze er niet toe voorbestemd. Elizabeth I werd geboren als troonopvolger, nadat haar vader Henry VIII zijn huwelijk met Catharina van Aragon ontbond en zo de legitimiteit van haar oudere halfzus Mary nietig verklaarde. Maar toen Henry daarop haar moeder Anna Boleyn deed onthoofden en met Jane Seymour huwde, werd ook Elizabeth, toen slechts twee jaar en acht maanden oud, onwettig verklaard voor de opvolging.

Met de geboorte van Edward – Jane Seymour schonk Henry eindelijk een zoon! – leek de troon voor Elizabeth nog verder weg. Edward regeerde als tiener over het land onder het regentschap van zijn oom de hertog van Somerset en vervolgens de graaf van Warwick, tot hij in 1553 vroegtijdig stierf. Hij was kinderloos en had daarom zijn nicht Jane Grey aangeduid als opvolger, maar slechts negen dagen na haar kroning werd ze al vervangen door (Bloody!) Mary Tudor, die zichzelf tot koningin uitriep. Gedurende de hele regeerperiode van haar katholieke halfzus bleef de status van Elizabeth, een protestante, het onderwerp van veel politieke debatten. Ze werd zelfs beschuldigd van samenzwering, met een arrestatie en een jaar huisarrest als gevolg. Maar amper tien dagen voor haar dood erkende Mary Elizabeth als haar rechtmatige erfgename.

Zij die later Elizabeth II zou worden, is als kind slechts derde in de lijn voor de opvolging van haar grootvader, koning George V. Na diens dood in 1936 bestijgt haar oom Edward VIII de troon. Hij is nog jong en single. De meeste landgenoten geloven dat hij binnenkort wel een of meerdere kinderen zal krijgen, waardoor de troonsopvolging weer is geregeld. Maar slechts enkele maanden na zijn kroning treedt Edward af te midden van een grondwettelijke crisis. Hij wil namelijk trouwen met Wallis Simpson, een gescheiden Amerikaanse. Zijn broer, Elizabeths vader, wordt dus koning, onder de naam George VI. Het meisje wordt daarmee zijn troonopvolger. Als haar ouders nadien een zoon hadden gekregen, zou die zijn oudere zus hebben vervangen in de volgorde van opvolging, op grond van het cognatische eerstgeboorterecht met mannelijke voorkeur. Dat stelsel was toen nog van kracht in het Verenigd Koninkrijk.

We hebben vaak de indruk dat het grootste ongemak van het koningschap schuilt in de dunne scheidslijn tussen het openbare en het private leven, dat soms tot in het obsessieve toe onder de loep wordt genomen. Zowel Elizabeth I als Elizabeth II ondervinden dit in radicaal verschillende contexten.

In de 16^de eeuw waren een koninklijk huwelijk en de geopolitieke gevolgen daarvan een echte staatszaak. Het beeld van een ongehuwde koningin is tweeledig. Er is enerzijds het beeld van een hoogste gezag, onafhankelijk van onderwerping aan een echtgenoot (bovendien misschien een buitenlander) die haar in de ogen van een immens patriarchale samenleving zou verdringen. Anderzijds is er het beeld van grote instabiliteit, want er komt mogelijk geen wettige erfgenaam, wat zou kunnen leiden tot een gevaarlijke grondwettelijke chaos. Vanaf het begin van haar regeerperiode is het privéleven van Elizabeth I het onderwerp van veel diplomatieke manoeuvres en speculaties. Die laatste houdt zij ook zelf in stand door verschillende kandidaten in overweging te nemen, zoals Erik XIV van Zweden, Frederik II van Denemarken en Noorwegen, de Oostenrijkse aartshertog Karel II, en Hendrik, de hertog van Anjou en tevens toekomstig koning van Frankrijk. Hoewel ze een voorbeeldige maagd lijkt, heeft de koningin verschillende ‘gunstelingen’, onder wie haar jeugdvriend Robert Dudley, de graaf van Leicester.

Op hem is ze overduidelijk verliefd en er zijn zelfs geruchten over een mogelijk huwelijk met Dudley wanneer hij weduwnaar wordt. Zijn echtgenote Amy sterft trouwens door een val van de trap. Sommigen beschuldigen de graaf ervan dit geregeld te hebben. Verschillende adviseurs van de vorstin, enkele conservatieve parlementsleden en de adel kanten zich sterk tegen dit mogelijke huwelijk en lijken zelfs te dreigen met een opstand. Elizabeth I blijft tot het einde van haar regeerperiode ongehuwd en zegt van zichzelf dat ze is getrouwd met het Engelse volk.

Het liefdesleven van Elizabeth II is in veel mindere mate voer voor politieke debatten. Toch vloeit er behoorlijk wat inkt wanneer ze een relatie begint met prins Philip van Griekenland en Denemarken, haar verre achterneef. Wanneer ze hem in 1939 ontmoet, valt de amper dertienjarige prinses als een blok voor de vijf jaar oudere jongeman. Ze beginnen elkaar trouw brieven te schrijven en hun verloving wordt aangekondigd in juli 1947. In het paleis is niet iedereen even gelukkig met deze relatie. Volgens Marion Crawford vinden veel adviseurs van de koning Philip onwaardig om met Elizabeth te trouwen. Ze beschrijven hem als een prins zonder vaderland of koninkrijk. Een bepaald deel van de pers blijft maar doordrammen over zijn status als ‘buitenlander’. Hoewel Philip een Britse onderdaan is, werd hij geboren in Corfu. Zelfs de koningin-moeder noemt hem aanvankelijk ‘The Hun’.

Maar is nog meer controverse. De jonge verloofde heeft geen fortuin en zijn zussen zijn getrouwd met Duitse edelen die banden hebben met de nazipartij. Om strubbelingen te voorkomen, geeft Philip zijn Deense en Griekse titels op en doet hij afstand van zijn orthodoxe godsdienst om zich te bekeren tot het anglicanisme. Bovendien verandert hij zijn naam in Mountbatten, de Britse achternaam van zijn moeder, en laat hij zich inhuldigen tot hertog van Edinburgh. Het huwelijk vindt plaats op 20 november 1947 in Westminster Abbey. Het wordt uitgezonden op de radio en gevolgd door 200 miljoen mensen over de hele wereld. De drie zussen van Philip zijn niet uitgenodigd voor de ceremonie …

Vreemd genoeg lijken zelfs hun levenseindes op elkaar. Beiden bleven zowel mentaal als fysiek lang fit voordat hun gezondheid na persoonlijke tragedies snel verslechterde. In het Engeland van de 16^de eeuw lag de levensverwachting rond de 35 jaar. Dat extreem lage gemiddelde weerspiegelt vooral de hoge kindersterfte. Na de adolescentie behaalde de meerderheid van de bevolking de leeftijd van vijftig jaar. Toen ze stierf, was Elizabeth I bijna 70 jaar oud, een zeldzame leeftijd in die tijd. In 1602 dompelt een reeks verdwijningen in haar innerlijke kring haar in een diepe depressie. Het jaar daarop wordt ze in maart ziek (waarschijnlijk door een luchtweginfectie). Ze blijft een paar dagen aan het bed gekluisterd en sterft uiteindelijk aan het eind van de maand.

Het platina jubileum van Elizabeth II, waarmee de zeventigste verjaardag van haar regeerperiode wordt gevierd, start in februari 2022. Aan het eind van de maand krijgt ze griepachtige symptomen en test ze positief op het coronavirus. Tijdens haar herstel volgt ze het begin van de Russische invasie in Oekraïne via telefoongesprekken met haar premier Boris Johnson. In maart is ze hersteld, maar ze merkt op "the infection leaves one very tired and exhausted" (je wordt er moe en uitgeput van). De koningin, die nog steeds onder de indruk is van het overlijden van haar echtgenoot het jaar daarvoor, laat zich steeds vaker vervangen bij officiële evenementen waaraan ze moet deelnemen. Voor het eerst in 59 jaar mist ze de opening van het Britse parlement. Volgens sommige studies versnelt het verlies van een echtgenoot of echtgenote na een lang huwelijk de gevolgen van ouderdom. Dat was misschien het geval bij de koningin. Haar aanwezigheid bij de jubileumvieringen blijft beperkt tot enkele verschijningen op het balkon van Buckingham Palace. Ze trekt zich voor de zomer terug op Balmoral Castle in Schotland. Maar op de ochtend van 8 september 2022 geeft Buckingham Palace een eerste officiële bericht uit waarin staat dat de artsen van de koningin zich zorgen maken over haar gezondheid. Haar familie haast zich dezelfde dag nog naar Balmoral, waar Elizabeth II om 15.10 uur vredig sterft op 96-jarige leeftijd, omringd door haar kinderen Charles en Anne.

Diplomatiek overleven

Er zijn veel factoren die bepalen hoelang een regeerperiode duurt. Geluk en toeval, een goed beheer van de zaken van het koninkrijk (al is het in schijn), een grote populariteit en de algemene indruk van stabiliteit die de monarch in de ogen van het volk weet te wekken, zijn van onschatbaar belang. Die stabiliteit is wat beide Elizabeths zo sterk maakte. Ze kwamen aan de macht in een zeer woelige periode voor de Britse monarchie. Bij de één waren er de opvolgingsperikelen en internationale spanningen, vooral door de als ketterij beschouwde afscheiding van de protestantse Kerk van Engeland van de katholieke pauselijke hegemonie. En bij de ander speelden de troonsafstand van een vorst, de plotse dood van zijn opvolger, de economische gevolgen van de Tweede Wereldoorlog en de ontbinding van het Britse Rijk. Beide koninginnen vonden even vaardig hun weg door de diplomatieke wateren van hun tijd. Dat dankten ze vooral aan bepaalde gedeelde eigenschappen.

De eerste, en niet de minste, is weten hoe je je moet omringen met de juiste mensen. In het begin van hun regeerperiode profiteren ze van de ervaring van hun politieke mentoren, respectievelijk William Cecil, eerste baron Burghley, en Winston Churchill. De adviseurs van Elizabeth I zijn het vaak oneens over hervormingen. Daardoor kan ze het risico van veel voorstellen beperken door een compromis te sluiten of door de tijd in haar voordeel te laten spelen. Ze maakt handig gebruik van de wrijvingen aan haar hof om de overhand te krijgen. Zo profiteert ze van de angst bij sommige vertrouwenspersonen voor hun toekomst als zij zou verdwijnen. Hoewel ze binnen een constitutionele monarchie handelt, ligt de eindbeslissing over elke nieuwe wet en elke uitgave van de staat volledig bij haar.

De verdeling van de macht wanneer Elizabeth II de troon bestijgt, is heel anders. Ze behoort tot de eerste generatie Europese vorsten die een bijna volledig symbolische rol gaan spelen. In het binnenlands beleid treedt ze meer op als adviseur van haar regering, met wekelijkse vergaderingen met de premier. In het buitenland, en vooral in het Britse Gemenebest, heeft ze een welwillend imago en ijvert ze voor transnationale samenwerking. Bij haar kroning belooft ze het volgende: “Throughout all my life and with all my heart I shall strive to be worthy of your trust" (mijn hele leven lang zal ik met heel mijn hart ernaar streven uw vertrouwen waard te zijn). In 1983, na jaren van ambivalentie ten opzichte van de onafhankelijkheid van de voormalige leden van het Britse Gemenebest, wijst ze er in een kersttoespraak op hoe belangrijk het is de kloof tussen rijke en arme landen te verkleinen door van nationalisme geleidelijk te evolueren naar onderlinge afhankelijkheid. Destijds werd ze daarvoor bekritiseerd om haar ‘gebrek aan chauvinisme’. Maar haar reizen maken haar in sommige opzichten diplomatieker en sociaal-cultureel bewuster dan de meest conservatieve fractie in het Verenigd Koninkrijk. Toch roept haar stilzwijgen over de koloniale erfenis van de kroon en het Britse imperialisme in het algemeen ook nu nog vragen op.

Elizabeth I en Elizabeth II delen een gevoel van terughoudendheid en voorzichtigheid dat hen boven de politieke strijd plaatst en dus vrijwaart van verwijten. Na het in 1604 ondertekende vredesakkoord tussen James I en Spanje, waarmee een einde komt aan jaren van conflict, betoogt Walter Raleigh – officier, ontdekkingsreiziger en gunsteling van Elizabeth – dat als wijlen de koningin zich meer krijgshaftig in de strijd had gemengd, een totale overwinning in het verschiet zou hebben gelegen. Hij merkt op: "But Her Majesty did all by halves" (Hare Majesteit deed alles maar halfslachtig). Elizabeth heeft een hekel aan risico’s en aan de onzekerheid van agressieve militaire campagnes. Ze is stellig gekant tegen een open conflict en vertrouwt liever op continentale allianties en een zuiver defensieve strategie. Ze houdt haar mening vaak voor zich, onder het motto ‘video et taceo' (ik kijk en zwijg). Soms neemt ze zelfs afstand van bepaalde impopulaire beslissingen, ook als dat betekent dat anderen de schuld krijgen. Ze ontkent bijvoorbeeld dat ze Mary Stuart wilde laten executeren, zoals aanbevolen door veel van haar naaste adviseurs en parlementsleden. Heeft ze spijt? Of is ze bezorgd over het precedent dat zo’n vorstenmoord schept?

Van Elizabeth II wordt gewoonlijk gezegd dat ze haar werk nagenoeg onberispelijk uitvoert. Toch is ze even terughoudend. Opiniepeilingen waaruit de immense populariteit van de koningin bij haar volk blijkt, maken duidelijk hoe belangrijk die terughoudendheid is. Haar hele leven en regeerperiode lang geeft ze amper interviews en houdt ze haar politieke mening voor zich. Het gerucht gaat dat ze zelfs in haar vertrouwelijke vergaderingen met de premier nooit aanbevelingen geeft. In plaats daarvan luistert ze aandachtig en stelt ze vragen over de hervormingen die de regering voorstelt. In de internationale diplomatie vertaalt die voorzichtigheid zich in een formele houding, beïnvloed door een bijzonder streng, altijd goed voorbereid en immer vriendelijk koninklijk protocol. Volgens sommige journalisten bestaat er een nogal subtiel gebarensysteem waarmee de vorstin tijdens bepaalde sociale interacties met haar team kan communiceren om ongewenste discussies in de kiem te smoren. Elizabeth II, een consensuele figuur die boven het debat staat en het behoud van tradities in evenwicht brengt met gematigde steun voor de meest algemeen aanvaarde veranderingen in de samenleving, houdt de monarchie als concept in stand, ondanks haar vele tegenstanders. Net als haar naamgenote toont ze dat je deining het best onder controle houdt door er vooral geen te maken.

Fashion en propaganda

Wanneer je vooral een symbolische functie bekleedt, hangt je macht af van je perceptie in de media. Je imago vereist dus permanente aandacht. De Windsors hebben de technologische vooruitgang in de verspreiding van informatie kundig gevolgd om de waarde van hun instelling, gemodelleerd als ‘ten dienste van de natie’, te promoten. Van radio tot televisie, van officiële foto’s tot postzegels en theeserviezen, van verschijningen op het balkon van Buckingham Palace tot een massale aanwezigheid op het internet en sociale media. Elizabeth II begrijpt al snel de kracht van haar voorkomen, van een kledingstuk, van een outfit. Ze vermijdt modetrends en kiest voor een stijl die betrouwbaarheid, stabiliteit en standvastigheid uitstraalt.

Als jonge prinses draagt ze de bloemenjurkjes met plooitjes die zo typisch zijn voor de jaren 1930 en 1940, later gevolgd door mantelpakjes. Maar na haar troonsbestijging ontwikkelt ze steeds meer een eigen stijl die meer is ingegeven door functie dan mode. Tijdens buitenlandse reizen draagt ze kleding die zich subtiel aanpast aan de plaatselijke gebruiken en cultuur. In het openbaar kleedt de koningin zich om gezien te worden door het publiek. Ze draagt vaak een geklede mantel, of een jurk en bijpassende hoed in felle, gedurfde kleuren die een warmte en toegankelijkheid uitstralen die het steeds meer winnen van vorstelijke koelte. De stoffen die voor de kleding van de koningin worden gebruikt, zijn getest om kreuken te beperken en zijn aan de zoom verzwaard om bestand te zijn tegen windvlagen. Subtiele prints moeten zichtbare sporen verdoezelen en onder de armen worden zelfs uitneembare pads geplaatst om zweetplekken te verhullen.

Ook Elizabeth I is als vorstin begaan met haar imago en zich bewust van het politieke potentieel ervan. Privé hecht ze veel waarde aan haar comfort. Ze haalt dan ook graag eenvoudige, effen jurken uit de kast die ze soms twee of drie dagen achtereen draagt. Tijdens grote of kleine openbare aangelegenheden wil ze met haar kleding vooral indruk maken. In die tijd zegt kleding namelijk erg veel over je sociale status. Niemand mag luisterrijker gekleed gaan dan de koningin. Hoewel ze stoffen in alle kleuren heeft, geeft ze de voorkeur aan wit en zwart, symbolen van maagdelijkheid en zuiverheid. Haar jurken zijn prachtig met de hand geborduurd, met allerlei kleurrijke draden en versierd met diamanten, robijnen, saffieren, parels en andere juwelen en edelstenen. In haar jeugd is Elizabeth I zeer spaarzaam met make-up. Maar nadat ze in 1562 pokken heeft opgelopen, verandert dit drastisch. Ze gebruikt make-up nu om de littekens in haar gezicht te verbergen. Dat laat ze beschilderen met loodwit en azijn. Haar lippen en wangen worden rood aangezet.

Na een zekere leeftijd laat de koningin het aan haar hovelingen over om de cultus van ‘Gloriana’ te versterken. Ze geeft opdrachten voor koninklijke portretten die steeds meer flatteren en iconografisch complexer worden. Wereldbollen, kronen, zwaarden, zuilen en wereldkaarten brengen hulde aan haar rijk, maar er zijn ook rozen, gebedenboeken, manen, parels en andere klassieke verwijzingen naar zuiverheid. Kleine legers van arbeiders werken maandenlang om weelderig openluchtvermaak ter ere van haar te organiseren. Haar publieke verschijningen zijn een verblindend vertoon van rijkdom, pracht en praal. Haar hele regeerperiode lang trekt Elizabeth I continu van het ene paleis naar het andere en geniet ze van de gastvrijheid van haar rijkste onderdanen. Tijdens die hofreizen (vooral in de zomer) vleit ze haar volk met een ware beeldpropaganda. Kunstenaars, onder wie dichters zoals Edmund Spenser en schilders zoals Nicholas Hilliard, huldigen haar in verschillende mythologische vormen. Zo is er Diana, de kuise godin van de maan, Astraea, de godin van de rechtvaardigheid, of Gloriana, de feeënkoningin. Elizabeth trekt ook de christelijke verering van de Maagd Maria wat naar zich toe door zich aan de hand van haar celibaat voor te doen als maagdelijke koningin, een tweede Madonna. Zo cultiveert ze de indruk tijdloos en eeuwig jong te zijn, een onsterfelijkheid die ze dankt aan haar schijnbare seksuele zuiverheid.

Inspiratiebronnen

Het minste dat we kunnen zeggen, is dat beide koninginnen het goed doen in de wereld van cultuur en entertainment. Het internationale succes van The Crown is daarvan een overtuigend bewijs. Deze Netflix-serie toont een semi-fictieve versie van het leven van Elizabeth II, met een klemtoon op twee grote facetten daarvan: haar liefdesleven en dat van haar kinderen, en haar rol als koningin, waaronder ook haar relatie met haar premiers. Ze wordt achtereenvolgend geportretteerd door Claire Foy, door Olivia Coleman (die beiden prestigieuze prijzen wonnen) en, in de laatste seizoenen, door Imelda Staunton. Verrassender is dat Elizabeth II ook de heldin is van verschillende romans, van politieke satires zoals The Queen and I en Queen Camilla van Sue Townsend, tot jeugdboeken zoals The BFG van Roald Dahl, Winnie-the-Pooh Meets the Queen van Jane Riordan en The Queen Collection van Steve Antony.

Een voorbeeld van de vele humoristische versies waarvan Elizabeth II het 'slachtoffer' werd op het grote scherm

Ook Elizabeth I is al eeuwenlang een bijna onuitputtelijke bron van inspiratie voor kunstenaars, zoals blijkt uit de fenomenale hoeveelheid werken die op haar leven zijn gebaseerd. Shakespeare vertelt over haar geboorte en doop in zijn ‘historische’ toneelstuk King Henry VIII. Ze wordt ook opgevoerd door Friedrich Schiller, Walter Scott en Mark Twain, om alleen de bekendste te noemen. In de literatuur verschijnen in de 20^ste eeuw vele min of meer gefictionaliseerde versies van haar jeugd, met name in verschillende boeken voor kinderen en jongeren. Ze speelt zelfs een hoofdrol in een beperkte serie Marvel-comics met de titel Marvel 1602, over een alternatieve werkelijkheid waarin de Elizabethaanse periode wordt bevolkt door superhelden zoals Spider-Man, de X-Men en de Fantastic Four.

Naast de vele muziekstukken die tijdens haar leven voor haar zijn gecomponeerd, bestaan er ook verschillende opera’s die Elizabeth opvoeren als een van de hoofdrolspelers. Enkele voorbeelden zijn Elisabetta, regina d'Inghilterra van Gioachino Rossini, A Midsummer Night's Dream van Ambroise Thomas en Gloriana van Benjamin Britten (geschreven voor de kroning van Elizabeth II). Drie van de vier Tudor-opera’s van Gaetano Donizetti buigen zich over haar relatie met haar gunstelingen en haar grote rivale Mary Stuart. Onze dubbelproductie Bastarda, die deze tetralogie weer tot leven brengt, draait rond haar personage.

In film en televisie zijn er twee belangrijke archetypes van Elizabeth I: een excentrieke karikatuur, vooral in komedies, en een machtige vrouw wier liefdesleven in strijd is met haar rol.

Productiehuizen zijn altijd al tuk geweest op kostuumdrama’s. Dat is vooral omdat ze een breed publiek aanspreken, zonder exorbitante bedragen te kosten. Maar ook omdat ze in de prijzen kunnen vallen in drie categorieën: vertolking, decors én kostuums. Judi Dench won de Oscar voor beste bijrol voor haar rol als Elizabeth I in Shakespeare in Love. In slechts tien minuten op het scherm zet ze een autoritaire, hebzuchtige, trotse, norse, vaak grappige maar ook boosaardige en zo nu en dan meelevende koningin neer. Met een diepgang en nauwkeurigheid waaraan het de rest van de cast soms ontbreekt, vat zij de omvang van het dilemma van deze fascinerende vorstin in één regel samen: “I know something of a woman in a man’s profession … Yes, by God, I do know about that …" (Ik weet wat het is om een vrouw in een mannenberoep te zijn … Mijn God, dat weet ik maar al te goed).

Wat is het dan dat ons zo fascineert aan hen? Hun historische belang? Hun persoonlijkheid? Nieuwsgierigheid die maakt dat we de lak van de macht en zijn symbolen willen krabben? De macht van een icoon schuilt in die bijna paradoxale mix van universaliteit en culturele veelzijdigheid. Uiteindelijk zijn de gezichten van Elizabeth I en Elizabeth II misschien niet hun eigen gezichten. En is net dat hun kracht.