Cultuur als cement voor Europa

De Munt is een instelling die fundamenteel tegen oorlog is en vrede propageert. Onze ligging in het hart van de hoofdstad van Europa, onze purpose, onze programmering, onze leiderschapsstijl en onze manier van werken bewijzen dit. Wij zetten in op harmonie, niet op conflict. Dat vormt meteen ook onze morele basis, die we meer dan ooit moeten verdedigen. Daarom nemen we een duidelijk standpunt in over deze zaak: krachtig tegenover wie verantwoordelijk is, ondersteunend tegenover wie lijdt, empathisch tegenover wie er ergens in het midden vast is komen te zitten.

Uiteraard zijn kunstenaars of instellingen die openlijk de acties van Vladimir Poetin steunen, niet welkom in de Munt.

De Munt veroordeelt met klem de verwoestende agressie en genocide tegen de Oekraïense natie door het Russische regime en betuigt haar solidariteit met de bevolkingsgroepen die de verschrikkelijke gevolgen van deze nodeloze oorlog ondergaan. Het is onze verantwoordelijkheid als burgers om met alle kracht te streven naar een vredevolle toekomst op basis van de humanistische waarden die de kern vormen van onze Europese samenlevingen. Ook al lijkt deze vrede op dit moment ver weg, toch mogen we deze horizon niet uit het oog verliezen. Ooit zullen we weer moeten samenleven. Op dit moment doet het velen pijn om te spreken over bruggen bouwen, de wonden zijn te vers en worden nog dagelijks opengereten. Maar op termijn zullen we elkaar toch opnieuw moeten zien te vinden. Cultuur biedt daar de nodige recepten voor. Geen cultuur die ingezet wordt als propaganda, maar cultuur die verenigt en toont dat het Europese continent ondanks alles – en dankzij haar – met elkaar verbonden is.

Wij betuigen ook onze steun aan de kunstenaars die zich inzetten voor vrede en die zich, ieder op hun manier en met heel veel moed, verzetten tegen dit onaanvaardbare imperialisme en deze onzinnige annexatiedrang. We zijn het volledig eens met de verklaring van de organisatie Opera Europa en haar leden, in die zin dat wij “geloven dat er in Rusland tal van kunstenaars en instellingen zijn die diepe bezorgdheid, afkeuring en schaamte voelen over de gebeurtenissen, maar die zich niet durven te uiten uit angst voor wrede vergeldingsacties.” Wij beamen de woorden die Oekraïense kunstenaars en cultuuractivisten hebben gepubliceerd: “Kunst is altijd in de voorhoede blijven staan van humanitaire waarden. Wij zijn er sterk van overtuigd dat kunst niet in dienst mag staan van politieke propaganda. In plaats daarvan moet ze worden ingezet om het kritische denken te ontwikkelen en de dialoog te bevorderen.”

We kunnen niet genoeg benadrukken dat we de beweegredenen van de agressors niet begrijpen noch accepteren. Toch vinden we dat we niet kunnen overgaan tot een ‘cancel culture’- en dus ‘cancel history’-strategie. De Slavische cultuur blijft in al zijn diversiteit deel uitmaken van ons gemeenschappelijke erfgoed. Europese kunst, literatuur, film en muziek zullen altijd verbonden blijven met deze rijkgeschakeerde cultuur, die enkele van de meest inspirerende werken van ons gezamenlijke continent heeft voortgebracht. We kunnen de geschiedenis niet uitwissen. Wel integendeel: grote en onsterfelijke kunstwerken confronteren ons met onszelf en met onze huidige tijd. En dus ook met onze fouten, en hoe we die kunnen vermijden.

Het lezen van Russische literatuur of het luisteren naar Russische muziek staat niet gelijk aan propaganda maken voor het Russische regime. Een componist als Tsjajkovski verzette zich onder het regime van tsaar Alexander III hevig tegen de eisen van zijn tijd, die kunstenaars verzocht 'authentiek Russische' muziek te schrijven en zich af te keren van de westerse cultuur. Hij heeft dit steeds consequent geweigerd en integreerde daarentegen tal van verwijzingen naar westerse muziek. Hij imiteerde Bizet, bracht hulde aan Mozart, citeerde Grétry en wees op de banden tussen het Westen en het Oosten – banden die de Russische regimes van vroeger en nu voortdurend proberen te manipuleren in een poging de “superioriteit” van hun cultuur en van hun kunstenaars op te dringen. Dit betekent echter niet dat Tsjajkovski uit onze programmering moet worden verbannen. Hij is een Europese componist en humanist die zijn plaats verdient tussen de Europese kunstenaars.

Boycotten van degenen die verantwoordelijk zijn voor de oorlog is daarentegen inderdaad een juiste houding. Laten we dat eindelijk beginnen te doen waar het pijn doet en niet via zogenaamde "sancties" die niet echt efficiënt zijn gebleken. Er zijn genoeg sectoren waar deze sancties veel effectiever kunnen werken. Laten we dit vooral niet via de cultuur doen: waar onze samenlevingen nu hebben aanvaard te investeren in een defensieve houding, zouden er eerder moeten voor kiezen om offensief te werken en mensen te empoweren, hen in staat stellen hun geschiedenis te kennen. Dat is iets wat educatie en cutltuur kunnen bewerkstelligen. Waar economie en politiek gefaald hebben, kan cultuur ons wel nog dichter bij elkaar brengen. En dat willen wij blijven verdedigen.

Cultuur en kunst horen nog steeds bij de beste middelen om solidariteit, begrip en harmonie tussen mensen tot stand te brengen, ongeacht hun nationaliteit.

De Munt fungeert reeds gedurende haar hele geschiedenis als een bastion van ontmoetingen en openheid door mensen samen van muziek en theater te laten genieten. Kunstenaars van alle mogelijke achtergronden kunnen er elkaar ontmoeten in een hartelijke en creatieve sfeer. Russische kunstenaars uit onze theaters verbannen brengt ons volgens mij geen stap dichter bij vrede. De aanval op Oekraïne door een gewelddadig regime mag onze samenwerking met een artistieke gemeenschap die zich inzet voor vrede en voor de gemeenschappelijke Europese waarden, niet belemmeren of stopzetten.

Cultuur en kunst horen nog steeds bij de beste middelen om solidariteit, begrip en harmonie tussen mensen tot stand te brengen, ongeacht hun nationaliteit. Uiteraard zijn kunstenaars of instellingen die openlijk de acties van Vladimir Poetin steunen, niet welkom in de Munt. Van kunstenaars die optreden in ons huis, verwachten we dat ze onze gemeenschappelijke waarden verdedigen. Tegelijkertijd kunnen we Russische kunstenaars die zich verzetten tegen hun dwalende bewind, niet dwingen om verklaringen af te leggen. Dat zou namelijk henzelf of hun familie in gevaar kunnen brengen. Zoiets zou geen daad van solidariteit zijn. Het antwoord op oorlog moet culturele samenwerking zijn, geen culturele uitsluiting.

Nog belangrijker: ik heb opera altijd verdedigd als het resultaat van een gemeenschappelijk werk. Al die kunstenaars, technici en vakmensen met verschillende achtergronden en nationaliteiten die schouder aan schouder aan een productie werken. In ons huis tellen we onder onze vaste medewerkers niet minder dan 38 nationaliteiten, een ongeëvenaarde verscheidenheid. Voeg daarbij het grote aantal internationale gastkunstenaars en het is duidelijk dat we de kaart trekken van multinationaal en multicultureel samenleven en samenwerken.

Dit seizoen zullen Russische en Oekraïense kunstenaars zij aan zij werken, samen met tal van andere nationaliteiten. Onze kunsthuizen dragen de verantwoordelijkheid om medewerkers en kunstenaars met welke achtergrond dan ook te blijven samenbrengen. Zo kunnen we de wereld laten zien hoe krachtig ons werk is, hoe goed het gemeenschappen, generaties, culturen en mensen helpt te verenigen. Kunst is en blijft het domein van vrijheid, uitwisseling, begrip en humanisme.

Peter de Caluwe